TILMEN HÖYÜK
YERLEŞME VE TARİHİ
Tilmen Projesi
Arkeolojik sit
4.5 hektar büyüklüğündeki Tilmen Höyük siti (koordinatlar K 37°1’48.49”, D 36°42’16.48”), Asi Nehri vadisini Orta Torosların güney eteğine bağlayan Islahiye vadisi (Gaziantep, Türkiye) içerisinde yer almaktadır. Söz konusu bölge, Tunç Çağı sırasında İç Suriye kültür bağlamının bir parçası olmuş ve zaman içerisinde bir yanda Üst Mezopotamya ile Doğu Akdeniz alçak bölgeleri diğer yanda ise Anadolu yüksek bölgeleri arasındaki bağlantılar açısından hayli büyük bir stratejik önem taşımıştır. Geç Kalkolitik döneminden itibaren çeşitli yerleşimlere ev sahipliği yapan şehrin, en verimli dönemini muhtemelen antik Zalbar/Zalway ile özdeşleştirilebileceği Orta Tunç II (yaklaşık M.Ö. 18-17. yüzyıllar) Çağı’nda yaşamıştır. Elde edilen ana bulgular, sitin aynı zamanda Orta Fırat bölümünden Kilikya’ya uzanan ve Asur kentininkine paralel ilerleyen bir ticaret ağının parçası olan bir Eski Babil ticaret merkezine de ev sahipliği yaptığına işaret eder niteliktedir. Sağlam duvarlarla çevrili aşağı kenti, istihkamlı akropolü ve bazalt taş bloklardan oluşan “Kiklopik” mimarisiyle Tilmen Höyük, söz konusu dönemin en anıtsal kentlerinden biri olarak dikkat çekmektedir.
AŞAǦI ve Yukari Kent
Tilmen’in arkeolojisi
M Alani
Tilmen Höyük Aşağı Kentinin batı kısmında yer alan M Alanı’nda yapılan kazılar sırasında, Orta Tunç II Çağı’na ait ve on yüzünde (in antis) kuleler yer alan anıtsal bir tapınak gün ışığına çıkartılmıştır. Tapınağın içerisinde, üst düzey bir din görevlisinin Fırtına Tanrısı önünde dua ederken görüldüğü Eski Suriye tarzında oyulmuş bazalt bir stel ele geçirilmiştir. Tapınağın önünde iki avlu boyunca uzanan bir temenos yer almakta olup, doğu girişli kapısının akropolden gelen bir dini alay düşünülerek yapılmış olması mümkündür. Alanın kullanımına Geç Tunç I boyunca da devam edilmiştir.
K-1 ve K-6 Alanlari
The walls surrounding the Lower Town of Tilmen Höyük had an opening at about the middle of the eastern front to form a monumental entrance of the Middle Bronze II, consisting of an advanced body (K-6) and a main door (K-1) connected by walls. The two structures were separated by an open trapezoidal courtyard: at least one all-round basalt lion (probably two) was placed guarding the external door, flanked by two towers. The main gate, with a single room, was also equipped with two towers. The access was regulated by two openings crossed by a covered drainage canal, while a double wooden portal blocked the outermost passage.
K-1 ve K-6 Alanlari
The walls surrounding the Lower Town of Tilmen Höyük had an opening at about the middle of the eastern front to form a monumental entrance of the Middle Bronze II, consisting of an advanced body (K-6) and a main door (K-1) connected by walls. The two structures were separated by an open trapezoidal courtyard: at least one all-round basalt lion (probably two) was placed guarding the external door, flanked by two towers. The main gate, with a single room, was also equipped with two towers. The access was regulated by two openings crossed by a covered drainage canal, while a double wooden portal blocked the outermost passage.
K-3 ve K-2 Alanlari
Anıtsal kent girişini meydana getiren K-1 ve K-6’ya ek olarak, dış duvarların sırasıyla kuzey (K-2) ve batı (K-3) bölümleri üzerinde daha küçük iki diğer giriş de yer almaktaydı. Her ne kadar her ikisinin de yapımında oldukça ustaca inşaat tekniklerinden yararlanıldığı dikkat çekse de, anıtsal nitelik taşımayan K-2 ve K-3 yük arabaları ile hayvanlarının geçişine elverişsiz dar girişlerdi.
P Alani
Tilmen Höyük’teki Orta Tunç II’ye tarihlendirilen kule-hisarlar kentin faal savunma sisteminin vazgeçilmez unsurlarını teşkil etmekte ve kazamat duvarları ile yakın bağlantı içerisinde yer almaktalardı. P Hisarı, Aşağı Kenti çevreleyen kazamat düzeneğinin kuzeybatı ucunu korumaktaydı. Hisarın girişi yapınınn güneyinden yapılmakta olup, şüphesiz şehrin içine doğru açılmaktaydı. Bir yanı iki merdiven boşluğu üzerine açılan bir koridor boyunca aşağıya doğru ilerlendiğinde, kare şeklindeki iki odaya ulaşmak mümkün olup; tek parça taştan yapılmış eşikler ise farklı bölümlere girişleri belirtmekteydi. Orta Tunç II’nin sonunda yıkılan hisar, Geç Bronz I sırasında yeniden iskan edilmiştir. Güney yönünde biraz daha ötede yer alan P2 hisar kulesinin, diğeri kadar iyi korunmadığı gözlenmektedir.
P Alani
Tilmen Höyük’teki Orta Tunç II’ye tarihlendirilen kule-hisarlar kentin faal savunma sisteminin vazgeçilmez unsurlarını teşkil etmekte ve kazamat duvarları ile yakın bağlantı içerisinde yer almaktalardı. P Hisarı, Aşağı Kenti çevreleyen kazamat düzeneğinin kuzeybatı ucunu korumaktaydı. Hisarın girişi yapınınn güneyinden yapılmakta olup, şüphesiz şehrin içine doğru açılmaktaydı. Bir yanı iki merdiven boşluğu üzerine açılan bir koridor boyunca aşağıya doğru ilerlendiğinde, kare şeklindeki iki odaya ulaşmak mümkün olup; tek parça taştan yapılmış eşikler ise farklı bölümlere girişleri belirtmekteydi. Orta Tunç II’nin sonunda yıkılan hisar, Geç Bronz I sırasında yeniden iskan edilmiştir. Güney yönünde biraz daha ötede yer alan P2 hisar kulesinin, diğeri kadar iyi korunmadığı gözlenmektedir.
Kazamat istihkam sistemi
.Orta Tunç II kenti, akropol ve aşağı kent olmak üzere iki ana yaşam alanına ayrılırken, her ikisi de kendisine ait bir kazamat duvar ağıyla çevrelenmişti. Bir dizi odadan oluşan söz konusu duvarlar kesintisiz bir dış cephe teşkil etmekteyken, stratejik savunma noktalarında yer alan hisarlarla belirli aralıklarda kesişmekteydi. Aşağı kentin çevresinde 900 metreyi aşan bir savunma hattı oluşturan dış duvarın uzunca parçaları, özellikle kuzey kısmında yüzeyde açıkça görünür durumdadır.
R Alani
Aşağı Kentin etrafında yer alan R, V ve Z alanları, kentin dışında kalan bölgenin Orta Tunç Çağı boyunca nasıl bir organizasyona sahip olduğuna ilişkin önemli bilgiler sunmaktadır. R Alanı, Karasu nehrinin kuzeydoğusundaki bazaltik bir sırt üzerinde yer almaktadır. Nitekim alanda gerçekleştirilen yüzey taramaları, mevcut modern yapay göl boyunca ilerleyen ve kentin savunma tahkimatı ya da su yollarının kontrolü için geliştirilen bir sistemle ilişkilendirilebileceği düşünülen dikkat çekici bir taş duvarın varlığını gözler önüne sermiştir. Sırtın 150 metre kadar kuzeyinde ise, antik bir yol ile Orta Tunç I’e tarihlendirilen bir nekropolün varlığı tespit edilmiştir.
R Alani
Aşağı Kentin etrafında yer alan R, V ve Z alanları, kentin dışında kalan bölgenin Orta Tunç Çağı boyunca nasıl bir organizasyona sahip olduğuna ilişkin önemli bilgiler sunmaktadır. R Alanı, Karasu nehrinin kuzeydoğusundaki bazaltik bir sırt üzerinde yer almaktadır. Nitekim alanda gerçekleştirilen yüzey taramaları, mevcut modern yapay göl boyunca ilerleyen ve kentin savunma tahkimatı ya da su yollarının kontrolü için geliştirilen bir sistemle ilişkilendirilebileceği düşünülen dikkat çekici bir taş duvarın varlığını gözler önüne sermiştir. Sırtın 150 metre kadar kuzeyinde ise, antik bir yol ile Orta Tunç I’e tarihlendirilen bir nekropolün varlığı tespit edilmiştir.
V Alani
Aşağı Kentin batısında yer alan V Alanı, bazalt platonun bir dizi kaçak kazıya maruz kalan bir bölümüyle örtüşmektedir. Kesin olarak mezarlık bölümüne atfedilebilecek herhangi bir yapıya rastlanmamasına rağmen, yapılan araştırmalar muhtemelen üretim faaliyetleriyle ilişkilendirilen ve Orta Tunç Çağı’na tarihlendirilen bir açık hava giderini gün ışığına çıkarmıştır.
Z Alani
Ana höyüğün güneyinde yer alan Z Alanı, tarımsal amaçlı bazı kazı faaliyetlerinin ardından bir dizi acil durum müdahalesine maruz kalmıştır. Söz konusu müdahaleler, Orta Tunç Çağı’na tarihlendirilen ve muhtemelen çalışma alanı olarak kullanılan bir açık hava alanını gözler önüne sermiş olup, alanda çok sayıda minyatür seramik formlar ele geçirilmiştir.
Z Alani
Ana höyüğün güneyinde yer alan Z Alanı, tarımsal amaçlı bazı kazı faaliyetlerinin ardından bir dizi acil durum müdahalesine maruz kalmıştır. Söz konusu müdahaleler, Orta Tunç Çağı’na tarihlendirilen ve muhtemelen çalışma alanı olarak kullanılan bir açık hava alanını gözler önüne sermiş olup, alanda çok sayıda minyatür seramik formlar ele geçirilmiştir.
Veri havuzu
Tilmen Höyük Aşağı Kent buluntuları veritabanı (2004-2007)
Emeği geçenler ve yayınları
Emeği geçenler
Tilmen Projesi, Bologna Üniversitesi “Alma Mater Studiorum” öğretim üyesi Nicolò Marchetti başkanlığında yürütülmektedir. Proje kapsamında, Bologna ve Istanbul Üniversiteleri (Bilimsel Direktör: Refik Duru) tarafından Tilmen Höyük’te gerçekleştirilen arkeolojik keşiflere ait arşivler kullanılmıştır.
Proje, Bologna Üniversitesi, İtalyan Dışişleri Bakanlığı (DGSP Genel Müdürlüğü, 6. Daire) ve İtalyan Eğitim, Üniversite ve Bilimsel Araştırma Bakanlığı (PRIN ve FIRB programları) fonlarından yararlanmıştır. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve Gaziantep Müzesi‘ne kıymetli destekleri için teşekkürü borç biliriz.
Projeye ait web sitesi Nicolò Marchetti (Bilimsel editör) tarafından, MySQL veri tabanını oluşturan Pietro Baldassarri (Web mühendisi) ve Tilmen Projesi web sitesini yöneten Valentina Orrù (Web tasarımcısı ve ağ yöneticisi) ile birlikte oluşturulmuştur. We gratefully acknowledge the CRANE 2.0 project for having provided the server on which the database is running.
Bilimsel yayın projesi “Aşağı Kent kazıları”
Tilmen Höyük Aşağı Kenti kazılarına ilişkin bilimsel yayın projesi, The Shelby-White ve Leon Levy Arkeolojik Yayın Programı – Harvard Üniversitesi Semitik Müzesi (‘Shelby-White and Leon-Levy Program for Archaeological Publications – The Semitic Museum, Harvard University’) tarafından fonlanmıştır (Yararlanıcı: Siena 1240 Üniversitesi Tarihi Bilimler ve Kültürel Miras Bölümü öğretim üyesi Valentina Orsi). Nicolò Marchetti başkanlığındaki Türk-İtalyan ekibince 2003-2008 yılları arasında gerçekleştirilen Tilmen Höyük Aşağı Kenti kazılarına ilişkin raporlar, GRPOP ve OrientLab hakemli yayın dizileri kapsamında yayımlanmıştır.